Ella Sampers

1. Waar techneuten hun hart in Eindhoven op kunnen halen, is Pivot Park is de place to be voor biomedische wetenschappers. Nergens anders kunnen ze zo hun ei kwijt.
2. Het is een broeinest van start-ups die aan bijzondere ontwikkelingen werken. En als het kan, doen ze dat samen. Er wordt dan ook op allerlei manieren geprobeerd om voor verbinding te zorgen.
3. Je loopt er zomaar bekenden tegen het lijf. Een oud-studiegenoot is Ella’s collega en twee vrienden werken bij Synaffix; dus ook te vinden op Pivot Park.

Waarom wist ik als student niet van Pivot Park? Die vraag heeft Ella Sampers zich meermalen gesteld. Op het oude terrein van medicijnfabrikant Organon, nu MSD, zijn zo’n zestig bedrijven gevestigd die naadloos bij haar biomedische opleiding aansluiten. Veelal start-ups, waar jonge knappe koppen júist wat kunnen betekenen.

“Hier gebeuren mooie dingen”, vertelt Ella nog altijd licht verbaasd. “En vakinhoudelijk is hier voor ieder wat wils: van computationele biologie tot eiwitexpressie. Zelfs met eigen ideeën zou je hier aan de slag kunnen.”

Perfect voor een carrièrestart

Om verandering in de onterecht onbeminde status te brengen, keerde Ella onlangs voor even terug op de TU/e. Daar heeft ze studenten tijdens een beurs bijgepraat over de farmaceutische campus en over haar baan als assay developer bij Pivot Park Screening Centre (PPSC). “Het is voor studenten geweldig om in een klein bedrijf te starten”, legt de ambassadrice en ervaringsdeskundige uit. “Ik leer elke dag wat nieuws. Ja, ik moet soms de vaatwasser uitruimen, maar ik mag óók met de robots in het lab werken. Van A tot Z: ik krijg alles te zien. En dan is PPSC met dertig medewerkers best een behoorlijke jongen.”

“Ik wist dat ik op een bijzondere plek kwam te werken, maar zó bijzonder…”

European Lead Factory

Het is ook niet zomaar een onderneming, want de High Throughput Screening (HTS) voor de European Lead Factory* (ELF) wordt door PPSC uitgevoerd. Zodoende krijgen alle Europese wetenschappers toegang tot een stoffenbibliotheek met 300.000 biochemische verbindingen. In Oss. Op Pivot Park. Assay developers als Ella werken met deze verzameling én met uHTS robots**. “We kunnen supersnel testen welke moleculen op een eiwit reageren”, legt ze uit. “Hierdoor kan medicijnontwikkeling een vlucht nemen. Ik wist dat ik op een bijzondere plek kwam te werken, maar zó bijzonder… daar was ik me in het begin – heel eerlijk – niet van bewust. Het is eigenlijk heel vet. Deze robots kosten een slordige zes tot acht miljoen euro en zijn wereldwijd op één hand te tellen!”

“Ik moet het maar gewoon ‘even’ regelen”

Voor big pharmacy en universiteiten

Inmiddels heeft de Limburgse haar draai bij PPSC wel gevonden. Vooral de combinatie tussen de literatuur en de praktijk bevalt haar. “Ik ben écht druk met development”, legt ze uit. “Als ik iets bedenk, kan ik meteen naar het lab stormen om het te testen. Bovendien krijg ik veel verantwoordelijkheid. Ik heb continue twee tot drie projecten onder mijn hoede. En ik moet het maar gewoon ‘even’ regelen.”

Zo is ze onder meer druk met opdrachten voor gigantische farmaceutische bedrijven, door Ella the big pharmacy genoemd, maar ook voor universiteiten. Een voorkeur? Die heeft ze niet. “Grote bedrijven willen vooral weten wanneer we klaar zijn. Daardoor is de druk hoger is en de uitdaging groter. Professoren is het te doen om kennis; en dat is superinteressant.”

Drie keer 1.536

Als een bedrijf of universiteit een onderzoeksvoorstel heeft ingediend, gaat Ella aan de slag. In een assay, een plaat met 1.536 mini-reageerbuisjes, komt 1.536 keer het ‘target’. Een eiwit. De robot voegt er vervolgens razendsnel een druppel van 1.536 werkzame stoffen aan toe. “We testen op basis van groepen”, verduidelijkt Ella. “Want soms zijn er wel 50.000 stofjes die ‘iets’ doen. Als dat het geval is, volgt nog een assay en zo brengen we het aantal telkens terug. Tot ongeveer vijftig moleculen. Die selectie gaat zo’n drie maanden na de aanvraag naar de klant.”

“Met collega’s filosoferen en discussiëren we volop over COVID-19”

COVID-19

Zeg Ella, maar… als PPSC medicijnontwikkeling kan versnellen. Hoe zit het dan met een medicijn tegen COVID-19? “In de groepsapp met collega’s filosoferen en discussiëren we daar volop over. Maar het ontwikkelen van een medicijn is vandaag of morgen niet gedaan. Toch proberen we met man en macht bij te dragen***, geloof me. Veel bekenden zeggen tegen me: ‘Zwengel die robot toch eens aan!’ Maar zo simpel is het dus niet. Interessant des te meer.”

*ELF is een publiek-private samenwerking met het versnellen van medicijnontwikkeling voor onvervulde medische behoeftes als doel.

**U staat voor Ultra. En HTS voor High Throughput Screening ofwel Hoge Doorvoer Screening. Dat betekent dat deze robot dus razendsnel kan testen en héél veel werk in het lab bespaart.

***Steven van Helden is manager van PPSC. Hij vertelt je in deel twee van dit bijzondere portret er álles over.

Het zal wel loslopen. Dat dachten wetenschappers wereldwijd. Een scenario à la SARS, MERS en de Mexicaanse griep werd voorspeld. Steven van Helden, manager Pivot Park Screening Centre (PPSC), deelde deze opvatting. Maar zoals iedereen weet, ondergaat en voelt, was dat allerminst het geval. “De snelheid waarmee COVID-19 om zich heen slaat… ongekend!”, aldus Steven.

Toen het coronavirus Europa had bereikt, gingen alle alarmbellen af. Harder dan ze ooit gerinkeld hebben. In Bergamo, Madrid, New York. Overal. Ook in Oss. Ook in het meest karakteristieke pand op Pivot Park: het oude, knalrode Banting* gebouw. Waar PPSC gevestigd is. “Hier knokken we op drie fronten mee tegen corona”, vertelt Steven strijdvaardig.

Medicijnontwikkeling met anderen (1)

Vanuit de European Lead Factory (ELF) wordt uiteraard dolgraag bijgedragen aan een medicijn tegen het coronavirus. Ook al wordt de crisis daar niet mee bezworen. “Het ontwikkelen van een geneesmiddel kost zeker vijftien jaar”, licht Steven toe. “Ter vergelijking: een vaccin is misschien binnen vijftien maanden beschikbaar. Toch is het belangrijk dat we met het medicijn aan de slag gaan, want je kunt er donder op zeggen dat er meer epidemieën en pandemieën komen. Zo is COVID ook een broertje van SARS en MERS. Als we bij een toekomstige uitbraak van een vergelijkbaar virus al een tijd op weg zijn, kunnen we veel sneller handelen.”

Steven verwacht dat de onderzoeksaanvragen bij ELF binnen zullen stromen, zodat het instituut andere onderzoekers kan helpen om veelbelovende startpunten voor een nieuw medicijn te vinden. En PPSC zelf zit ook niet stil. “Onze eigen ontwikkelaars hebben ook ideeën om dit virus aan te pakken.”

Bioassay voor eigen medicijnontwikkeling (2)

Ten tweede is PPSC druk met assay development om biologische experimenten uit te kunnen voeren. Steven: “We weten dat een bepaald viraal eiwit cruciaal is voor infectie bij mensen. Dat eiwit willen we dus blokkeren. We onderzoeken momenteel of we die blokkade kunnen meten met nieuwe, geavanceerde technologie die we sinds januari in huis hebben. Als dat lukt, kunnen we gaan screenen met onze uHTS-robots. En wie weet; wellicht zijn er bestaande geneesmiddelen die tegen het coronavirus werken, maar eerder gesneuveld zijn. Dan kan het plots snel gaan. PPSC-wetenschappers werken met een paar man aan een onderzoeksplan.”

Extra testcapaciteit (3)

Tot slot onderzoeken we of we accreditatie kunnen krijgen om diagnostische en klinische testen uit te gaan voeren, want het kan zomaar zijn dat er schaarste in de testlaboratoria ontstaat. En… PPSC is natuurlijk meester in schaalvergroting. “Momenteel ligt de maximale capaciteit in Nederland op 29.000 tests per dag. Maar wellicht heeft Nederland er straks miljoenen nodig. Stel: je test vandaag negatief op corona. Wat doe je dan een maand later? Juist, dan wil je het weer weten. Zo kan het natuurlijk hard gaan.”

Ook hier kan PPSC nog niet direct mee aan de bak. Steven vreest dat het verzoek maanden gaat duren. “Tenzij de nood heel hoog wordt door het versoepelen van de coronamaatregelen. Dan kan het in een stroomversnelling komen.” 

Aangepaste werkwijze

Onderzoeken, plannen maken, wachten. Vooral dat laatste is lastig ten tijden van ‘oorlog’. Toch moeten Steven en zijn team het geduld opbrengen. En ondertussen blijven geloven in het drie-sporen-beleid. “De snelste route naar een constructieve bijdrage kan een bioassay zijn”, verwacht de chemicus. “Momenteel worden de pilot-experimenten uitgevoerd, waarna een voorstel geschreven kan worden. Daarnaast ben ik er zeker van dat er via de ELF een medicijn komen gaat. Ooit.”

Hoe dan ook: Steven is een trots man. Hij is manager van een uniek, groots laboratorium. Op een historische plek. En zijn team werkt met man en macht met hem mee. “Aangepast natuurlijk”, glimlacht de manager. “Veel vanuit huis, maar ook in shifts in het lab. Op anderhalve meter afstand. Ik vind het geweldig dat onze medewerkers meteen de schouders eronder hebben gezet. Want dit móet door!”

*Even een stukje historie. Sir Frederick Grant Banting (1891-1941) was een Canadese arts. In 1923 won hij de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde voor de ontdekking van insuline. Op basis daarvan werd Organon opgericht door Saal van Zwanenberg. In samenwerking met de chemici Ernst Laqueur en Jacques van Oss vond hij een manier om op industriële schaal insuline uit de alvleesklier van geslachte varkens te extraheren.

Steven (54) is een geboren Utrechter. Koken of in het laboratorium werken: dat leek ‘m als jongetje wel wat. Het werd het lab, maar daar hingen te veel nare geurtjes. Daarom heeft hij zich gespecialiseerd in computationele chemie en promoveerde hij op het onderwerp ‘cyclodextrines als modelsysteem’.

Om het voor niet-biochemici begrijpelijk te maken, gebruikt Steven het sleutel-slot-model in zijn uitleg. Eiwitten in het lichaam (het slot) moeten geactiveerd worden door moleculen (de sleutel): het is de basis voor de ontwikkeling van geneesmiddelen. Binnen de computationele chemie simuleert een computer berekeningen voor het maken van die sleutel.

De cyclodex uit Stevens modelsysteem is een soort donut. Zijn grote vraag daarbij: ‘Kan ik voorspellen welke moleculen daar in passen?’ Ja, was het antwoord. En hij is dat altijd blijven doen. Zelfs op grote schaal.

Onze grote vraag: ‘Hoe is zijn loopbaan precies verlopen?’

Geen San Francisco

Als afgestudeerd chemicus wilde hij graag naar het hoog aangeschreven Organon, maar er was geen plekje voor hem. Dus zette hij zijn zinnen op een tweejarig avontuur in San Francisco. Bijna zat-ie in het vliegtuig, maar toen belde Organon. Er was tóch plaats.

De Schotse Hooglanden

Daar werkte hij veel aan medicijnen én aan een screeningsmethode met hoge doorvoer. Want daar wilde het bedrijf wel ‘wat’ mee. Wie was de aangewezen persoon zich daarop te storten? Steven natuurlijk. Hij vertrok voor anderhalf jaar naar Schotland om een stoffenbibliotheek op te bouwen. Had-ie toch zijn buitenlands avontuur te pakken.

Terug naar Oss

Weer in Nederland kreeg Steven de leiding over een het HTS lab. Samen met acht wetenschappers was hij zó succesvol dat nieuwe eigenaar Shering-Plough razend enthousiast was. Zij wilden zelfs dat hij een bieb met tweeënhalf miljoen stoffen zou opzetten. Steven keek vol genoegdoening naar de toekomst, totdat MSD de boel overnam en ook dit onderdeel in 2012 sloot.

Hetzelfde terrein

Maar… MSD regelde wel dat Steven en collega’s een doorstart konden maken in de leegstaande panden. Die kans greep hij met beide handen aan.